O wyborze rodzaju pokrycia dachu decydują względy estetyczne, techniczne i cena. Dla rozwiązań konstrukcyjnych dachu bardzo istotny jest ciężar pokrycia. W domach jednorodzinnych stosuje się głównie pięć rodzajów pokryć, dwa należące do tzw pokryć ciężkich (dachówki ceramiczne i cementowe) oraz trzy należące do tzw pokryć lekkich (gonty bitumiczne, papy, blachy).
Typ pokrycia | Ciężar |
[kg/m2] | |
strzecha | 75 |
dachówki ceramiczne | 40- 75 |
dachówki cementowe | 42 – 55 |
tupek | 25 – 35 |
płyty wtóknisto- cementowe | 13 – 20 |
gonty bitumiczne | 8 – 15 |
blachy dachowe | 2 – 10 |
papa | 1- 6,5 |
pokrycia bezspoinowe | 2 – 7 |
płyty faliste bitumiczne | 3 |
ptyty z tworzyw sztucznych | 1 – 4 |
Dachówki ceramiczne
Dachówki ceramiczne wytwarza się z uszlachetnionej gliny. Mają różne kształty, a przekrój poprzeczny płaski lub wyprofilowany, o różnej głębokości tłoczenia. Kształt dachówki ma wpływ nie tylko na wygląd dachu, ale również na jego szczelność. Dachówki ceramiczne są niepalne i odporne na zmiany temperatury, ich trwałość jest bardzo duża – do kilkudziesięciu lat. Zniszczoną dachówkę łatwo jest wymienić bez konieczności wymiany całego pokrycia dachowego. Małe wymiary dachówek sprawiają, że można je łatwo układać na dachach o skomplikowanych kształtach, przy niewielkiej ilości odpadów.
■ Zależnie od technologii produkcji dachówki dzielimy na:
■ tłoczone – wytwarzane w formach
■ ciągnione – cięte taśmowo z uformowanej uprzednio gliny
■ Dachówki mogą być:
■ niebarwione, w naturalnym kolorze czerwonym
■ barwione pigmentami w masie,
■ barwione powierzchniowo,
■ glazurowane (szkliwione); pokryte cienką szklistą powłoką, która jest wynikiem podwójnego wypalania
■ angobowane; pokryte warstwą gliny lepszej jakości, która po wypaleniu tworzy powłokę matową lub półmatową na powierzchni dachówki
■ Ze względu na kształt rozróżniamy kilka podstawowych typów dachówek:
■ karpiówki – dachówki płaskie produkowane metodą ciągnioną, najczęściej o kształcie prostokąta z krótszą krawędzią z jednej strony zaokrągloną, o powierzchni gładkiej, chropowatej lub rowkowanej (ułatwiającej spływanie wody deszczowej); krycie dachówką karpiówką może być pojedyncze lub podwójne- krycie pojedyncze w budynkach mieszkalnych stosuje się rzadko, ponieważ nie zapewnia dostatecznej szczelności.
■ holenderki (esówki)- dachówki o kształcie przekroju poprzecznego zbliżonym do litery S, produkowane metodą tłoczenia.
■ mnich – mniszka – składające się z par dachówek przeznaczonych do układania łącznie; mają w przekroju poprzecznym kształt półokrągły i układa się je na zakład w taki sposób, że mnich jest skierowany wypukłością do góry, a mniszka do dołu.
■ zakładkowe – wyposażone na obu powierzchniach we wpusty i wypusty, służące do szczelnego ułożenia na zakład; oferowane są w różnych kształtach, na przykład imitujących inne typy dachówek.
Dachówka ceramiczna jest jednym z najcięższych pokryć dachowych; metr kwadratowy waży, zależnie od typu, od 40 do 75 kg. Dlatego pokrycie to wymaga odpowiednio solidnej więźby dachowej, będącej w stanie przenieść wymagane obciążenie.
Dachówki ceramiczne układa się najczęściej na ruszcie drewnianym z łat i kontrłat. Kontrłaty są przybite do krokwi. Prostopadle do nich (równolegle do okapu) przybija się łaty, do których przymocowuje się dachówki. Czasami dachówki układa się na samych łatach.
Dachówki cementowe
Dachówki cementowe produkuje się w formach aluminiowych, z mieszaniny piasku i cementu z wodą. Są barwione w masie i dodatkowo malowane powierzchniowo. Ich kształty i wymiary są zbliżone do dachówek ceramicznych (karpiówki, holenderki, mnich- mniszka), są jednak od nich znacznie tańsze.
Blachy dachowe
■ Blacha dachowa płaska, cynkowa lub ocynkowana, występuje w formie arkuszy- dawniej powszechnie stosowana, obecnie ustępuje miejsca nowoczesnym blachom powlekanym.
■ Blachy dachowe powlekane są wykonane z aluminium albo stali powlekanej obustronnie warstwą cynku lub aluminiowo- cynkową i pokrytej powłoką ochronną: poliestrową, akrylową, akrylowo- poliestrową, z plastizolu, z PVF2, z puralu. Można też stosować blachy miedziane; są najtrwalsze (ponad 100 lat), ale dużo droższe. W miarę upływu czasu pokrywają się zielonym nalotem (patyną), który nadaje im szlachetny wygląd.
W przekroju poprzecznym blacha może być płaska lub profilowana: trapezowa, falista, krzywoliniowa.
W zależności od wysokości profilu mówimy o blachach głęboko i nisko tłoczonych. Niektórzy producenci oferują nawet kilkadziesiąt profili, różniących się kształtem przekroju, wysokością i głębokością tłoczenia.
Blachy sprzedawane są w postaci arkuszy o różnych wymiarach i różnej grubości.
■ Blachy dachówkowe (blachodachówki) są wytłaczane w kształcie tradycyjnych dachówek ceramicznych, czasami też gontów drewnianych lub łupka dachowego.
■ Dachówki ceramiczno – metalowe są to blachodachówki pokryte dodatkowo kruszywem ceramicznym. Blachodachówki wytwarza się w postaci dużych arkuszy (np 1100×8000 mm), co ułatwia pokrycie dachu o prostym kształcie. Aby uniknąć dużych strat materiału wskutek cięcia arkuszy, w przypadku dachu o skomplikowanym kształcie stosuje się panele (długość ok. 1 m) składające się z jednego rzędu blachoda- chówek z wbudowaną łatą nośną, co przyspiesza układanie pokrycia i ogranicza ilość odpadów.
Blachy dachowe nie wymagają sztywnego poszycia. Mocuje się je do łat przybitych do krokwi. Panele z wbudowaną łatą nośną można mocować bezpośrednio do krokwi. Ponieważ blachy układa się bez sztywnego poszycia, są one częścią dachowej konstrukcji nośnej; przenoszą obciążenia od ciężaru własnego, śniegu i wiatru. Nie mogą więc być dobierane w sposób zupełnie dowolny. Grubość blachy i rozstaw punktów podparcia dobiera się w zależności od przewidywanej wartości obciążenia i przyjętego schematu statycznego (blacha jednoprzęsłowa czy wieloprzęsłowa). Dobór blachy dachowej powinien być wykonany przez projektanta. Jeżeli przewiduje się chodzenie po dachu, konieczne jest zmniejszenie rozpiętości (mniejsze odległości między punktami podparcia) lub stosowanie pomostów. W ofertach niektórych firm wśród akcesoriów można znaleźć drabiny do wchodzenia na dach i kładki dachowe.
Pokrycia z papy
Papa to wyrób, którego warstwę nośną stanowi osnowa nasycona materiałem bitumicznym. Osnowa zapewnia papie odpowiednią wytrzymałość (przede wszystkim na rozciąganie i zrywanie)
■ Papy tradycyjne mają osnowę wykonaną z tektury albo tkaniny z włókien organicznych lub mineralnych, nasyconych smołą lub asfaltem (papy smołowe i asfaltowe). Papy smołowe już nie są produkowane, ale spotyka się je jeszcze na dachach starych domów. Papy tradycyjne są stosunkowo tanie, ale nietrwałe. Wymagają częstej konserwacji, praktycznie co kilka lat.
Papy nowej generacji są kilkuwarstwowe. Dzięki swojej budowie są o wiele bardziej wytrzymałe i elastyczne od pap tradycyjnych. Mają osnowę z tkaniny poliestrowej, włókna szklanego, mieszaną poliestrowo- szklaną lub z wytłaczanej folii albo taśmy aluminiowej. Osnowa jest pokryta obustronnie powłoką bitumiczną niemodyfikowaną lub modyfikowaną: plastomerem APP elastomerem SBS, oksydowaną. Modyfikacja zwiększa odporność powłoki na zmiany temperatury i starzenie, podwyższa jej elastyczność (zapobiega to m. in. „spływaniu” papy nagrzanej do wysokiej temperatury z dachu), chroni przed utratą szczelności przy ruchach pokrycia związanych ze zmianami temperatury.
Papy nowej generacji są najczęściej termozgrzewalne (warstwa dolna papy jest wykonana ze specjalnej termozgrzewalnej folii).
■ Zależnie od miejsca ułożenia i pełnionej funkcji papy dzielimy na:
■ wierzchniego krycia; stosowane jako wierzchnie warstwy pokryć wielowarstwowych, pokryte posypką zabezpieczająca przed wysoką temperaturą i promieniowaniem ultrafioletowym: łupkową, bazaltową lub ceramiczną
■ podkładowe; stosowane jako spodnie warstwy asfaltowych pokryć dachowych i wielowarstwowych izolacji wodnych, przeciwwilgociowych i parochronnych, pokryte posypką z piasku kwarcowego
■ izolacyjne; stosowane jako spodnie warstwy asfaltowych pokryć dachowych i wielowarstwowych izolacji wodnych, przeciwwilgociowych lub parochronnych, pokryte posypką z talku (który zabezpiecza przed sklejaniem)
SBS- elastomer, czyli tworzywo o bardzo dużej odkształcalności, które po zaprzestaniu działania obciążenia powraca do pierwotnego kształtu; zachowuje elastyczność również w temperaturze ujemnej, dzięki czemu pokrycie dachu może być układane w zimie.
APP- plastomer, czyli tworzywo, które w wysokiej temperaturze przechodzi w stan plastyczny, a po obniżeniu temperatury nie wraca do pierwotnego kształtu.
W polskich warunkach klimatycznych zaleca się stosowanie pap z powłokami modyfikowanymi SBS- em, Jeżeli decydujemy się na papę z powłoką modyfikowaną APP to nie może być ona układana w zimie.
Na pokrycie dachowe stosuje się najczęściej jedną lub dwie warstwy papy. Przy kryciu pojedynczym występuje tylko papa nawierzchniowa, o grubości 5- 6 mm. Przy kryciu podwójnym stosuje się papę podkładową o grubości 2- 4 mm oraz nawierzchniową o grubości 3- 5 mm. Wierzchnią warstwę papy zgrzewa się (na całej powierzchni lub pasmowo) z warstwą podkładową palnikiem gazowym, którym podgrzewa się spodnią powłokę termozgrzewalną w miarę rozwijania rolki papy. Papa przykleja się do podłoża pod własnym ciężarem.
Gonty (dachówki) bitumiczne
Gonty bitumiczne są to prostokątne pasy z papy asfaltowej, których dolne krawędzie są powycinane w różne kształty (prostokątne, trójkątne, trapezowe, sześciokątne, faliste, rybiej łuski, dachówki karpiówki) w taki sposób, że ułożone na dachu przypominają dachówki. Warstwa wierzchnia jest pokryta posypką w różnych kolorach: łupkową, bazaltową lub ceramiczną albo folią miedzianą. Papy przybija się papiakami, a powierzchnia styku gontów skleja się wskutek wulkanizacji kleju bitumicznego pod wpływem promieni słonecznych.
Poszycie pod gonty bitumiczne musi być sztywne i równe (deski drewniane, sklejka, płyty wiórowe, pilśniowe, gipsowe dachowe). Zaletą gontów bitumicznych jest łatwość montażu. Można je układać na dachach o skomplikowanych kształtach. Dzięki małym wymiarom pasów ilość odpadów jest minimalna.
Płyty faliste bitumiczne
Osnowę płyt falistych stanowią sprasowane włókna organiczne. Osnowa jest walcowana (aby uzyskać kształt fali), a następnie obustronnie nasycana masą bitumiczną i pokrywana powłoką ochronną polimerową lub akrylowo- winylową.
Podkład pod płyty faliste zależy od pochylenia połaci dachowej. Przy niewielkim pochyleniu (do 11°C) stosuje się sztywne poszycie (deskowanie, płyty wiórowe, pilśniowe, gipsowe dachowe), przy pochyleniu większym – wystarczą łaty przybite do krokwi.
Gonty drewniane
Gonty drewniane produkuje się z drewna iglastego (sosna, świerk, jodła). Są cięte lub łupane- zgodnie z naturalnym przebiegiem włókien drewna. Wymiary: długość 50 – 70 cm, szerokość 8 -10 cm. Mają różne przekroje poprzeczne, często są wyposażone w pióra i wpusty. Stosowane rzadko w domach jednorodzinnych – przede wszystkim w budownictwie regionalnym.
Płyty dachowe warstwowe
Płyty dachowe warstwowe mają rdzeń ze styropianu, oklejonego obustronnie lub jednostronnie innym materiałem.
■ Płyty warstwowe z rdzeniem ze styropianu oklejonego obustronnie lub jednostronnie papą izolacyjną
stosuje się do izolacji dachów o małym pochyleniu i stropodachów pełnych, w których pokrycie dachowe przykleja się bezpośrednio do izolacji termicznej. Można z nich wykonywać izolacje wielowarstwowe.
■ Płyty warstwowe z rdzeniem ze styropianu oklejonego jednostronnie lub obustronnie płytami wiórowo- cementowymi stosuje się do ocieplania przekryć dachowych z blachy (oklejone obustronnie) i stropodachów żelbetowych (oklejone jednostronnie).
Płyty z tworzyw sztucznych
■ Są produkowane z różnych materiałów:
■ poliwęglanu,
■ żywicy syntetycznej z wypełniaczem mineralnym, zbrojonej włóknami szklanymi
■ PVC
■ poliestru zbrojonego włóknami szklanymi
■ akrylu
Płyty z tworzyw sztucznych mają przekrój lity (płaski lub profilowany: falisty, trapezowy) albo komorowy Są trwałe, odporne na działanie czynników atmosferycznych i chemicznych, trudno zapalne i bardzo lekkie. W budownictwie jednorodzinnym stosuje się je najczęściej na dachy ogrodów zimowych, tarasów, werand i wiat.
Inne pokrycia
■ Łupek dachowy to skała osadowa lub metamorficzna o budowie warstwowej; wycina się z niej bloki, z których metodą rozwarstwiania otrzymuje się płytki dachowe o różnych kształtach i wymiarach.
■ Strzecha – jest to pokrycie dachu z trzciny, słomy lub imitujących je włókien sztucznych. Pokrycie słomą i trzciną charakteryzuje się dobrą izolacyjnością termiczną i wodoszczelnością, ale jest łatwopalne i bardzo ciężkie (do 75 kg/ m2). Strzecha z włókien sztucznych jest dużo lżejsza (11 kg/ m2). Strzechę można ułożyć na dachu o dowolnym kształcie, ale więźba dachowa musi być dostatecznie wytrzymała.
■ Płyty włóknisto – cementowe produkuje się z mieszanki cementu i włókien (celulozowych lub z polipropylenu) z wodą, z dodatkiem wypełniaczy. Mają wierzchnią warstwę gładką lub imitującą łupek. Występują w postaci płyt falistych o dużych gabarytach lub małych płytek kwadratowych. Są odporne na działanie czynników atmosferycznych, lekkie i łatwe w obróbce.
■ Pokrycia bezspoinowe wykonuje się z gotowych mas asfaltowo- kauczukowych, zbrojonych włókniną, welonem szklanym albo siatką z poliamidu, poliestru lub polipropylenu. Wierzchnią warstwę pokrycia posypuje się dostarczaną oddzielnie posypką mineralną. Zalety pokryć bezspoinowych to: możliwość otrzymania szczelnego pokrycia, lekkość (2- 7 kg/ m2). Wykonywane są na placu budowy jako warstwy nie- zbrojone (warstwy wierzchnie pokryć nowych lub naprawianych starych) lub zbrojone.
Folie dachowe
Folie wstępnego krycia (FWK), nazywane również wiatroizolacją, są stosowane pod pokryciem dachu dla ochrony termoizolacji przed wodą z zewnątrz i przed wywiewaniem ciepłego powietrza z warstwy termoizolacji. (Więcej informacji w rozdziale „Hydroizolacja”)